"Πού μας πάει αυτό το αίμα;" του Γιάννη Παπακώστα

Συνθετική μελέτη με βασική θεματολογία την αναπαράσταση της αυτοδικίας, όπως αυτή προκύπτει από καταξιωμένα έργα της νέας ελληνικής λογοτεχνίας, με προϋπόθεση τη δημιουργική τους μετάπλαση, τη μυθοπλασία.
Αποτελείται από πέντε επιμέρους ενότητες με τους ακόλουθους τίτλους: «Ύβρις και τίσις», «Η μνήμη», «Για λόγους τιμής», «Βεντέτες και άλλα». Ειδικότερη κατηγορία αποτελεί η ενότητα με τον τίτλο «Από την Κατοχή στην Αντίσταση και στον εμφύλιο σπαραγμό», όπου, με βάση συγκεκριμένα λογοτεχνικά έργα, ερευνάται το φαινόμενο της βιαιότητας, του μίσους, της εκδίκησης, με επακόλουθο την αγριότητα και τη βία την αδελφοφάγο. Δεν είναι λίγες και οι περιπτώσεις σύνδεσης του νεοελληνικού αφηγηματικού λόγου με παλαιότερα ή σύγχρονα λογοτεχνικά έργα, πεζά και ποιητικά, και επίσης με την αρχαία γραμματεία.
Πόσο άραγε διαφέρουν οι σπαραγμοί, όπως αυτοί που απαντούν στον Πελοποννησιακό πόλεμο κατά την εξιστόρηση του Θουκυδίδη, στην Ιλιάδα του Ομήρου, στις τραγωδίες του Αισχύλου ή του Σοφοκλή;

"Εμείς και το Ισλάμ" του Βλάση Αγτζίδη

Η επανεμφάνιση των θρησκευτικών πολέμων, η ισχυροποίηση του ισλαμικού κόσμου και η εξάπλωση της ισλαμιστικής τρομοκρατίας κάνουν και πάλι επίκαιρη την αναζήτηση των αιτίων που ωθούν τον σύγχρονο άνθρωπο να αναζητά την καταφυγή στο μεταφυσικό. Η ανάπτυξη μιας αυτόνομης έρευνας για το φαινόμενο καθ’ εαυτό έχει μεγάλη σημασία, εφόσον οι ελληνορθόδοξοι πληθυσμοί υπήρξαν από τους πρώτους που συναντήθηκαν με το Ισλάμ κατά την έξοδό του από την Αραβική Χερσόνησο. Επιπλέον, η σύγχρονη Ελλάδα συνεχίζει να βρίσκεται στο σύνορο των δύο κόσμων, έστω και αν τα όρια δεν είναι συμπαγή και αδιάβατα.
Η παρούσα μελέτη εστιάζει στην πρώτη αραβική περίοδο του Ισλάμ. Παράλληλα διερευνώνται οι συνθήκες εντός των οποίων αναπτύχθηκε το εξτρεμιστικό Ισλάμ και επανεμφανίστηκε η έννοια του Ιερού Πολέμου (τζιχάντ). Ορίζεται επίσης το σύστημα αναφοράς, το «εμείς», μέσω του οποίου προσεγγίζεται το ισλαμικό φαινόμενο. Παρουσιάζονται οι παράγοντες που συνέβαλαν στη διαμόρφωση του νέου ελληνισμού, καθώς και η μορφή και οι τρόποι σύνθεσης της ταυτότητάς του.
Στη συνέχεια παρουσιάζεται η ιστορία του Ισλάμ από την εμφάνισή του στις ερήμους της Αραβίας. Παρακολουθείται η ανάπτυξη της νέας θρησκείας, η σχέση της και οι διαφορές της με τις άλλες μονοθεϊστικές θρησκείες. Παρατίθενται οι βασικές της απόψεις, οι μηχανισμοί διάδοσης, η επεκτατική πολιτική των πρώτων χαλιφών, καθώς και η πολύμορφη συνάντηση του ελληνισμού με τον ισλαμικό κόσμο. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται στο Εμιράτο της Κρήτης, ένα ιδιαίτερο αραβικό κράτος του 9ου-10ου αιώνα μ.Χ. Στο τέλος παρουσιάζεται η μεγάλη σύγκρουση του Ισλάμ με τη Δύση, όπως αποτυπώθηκε με τον μουσουλμανικό Ιερό Πόλεμο και τις χριστιανικές Σταυροφορίες.

"Άγρυπνος νους. Από τις επιφυλλίδες του "Βήματος" 1971-1975" του Κωστή Σκαλιόρα

«Καλωσορίζω όσα βιβλία διασώζουν τα εφήμερα δημοσιεύματα. […] Καθώς παραπέμπουν, συχνότατα, σε συλλογικές καλλιτεχνικές εμπειρίες, κεντρίζουν τη μνήμη μας, ανασύρουν πλούτη που θα κινδύνευαν να μείνουν ίσως καταχωνιασμένα […] Διαπιστώνουμε ξαφνικά ότι η περιουσία μας είναι μεγαλύτερη απ’ ό,τι λογαριάζαμε και ότι το ξεχνάμε ζώντας με τις δεκάρες που μας ρίχνει κάθε μέρα η καταναλωτική κοινωνία».
Αυτά τα λόγια του Κωστή Σκαλιόρα, για την έκδοση σε βιβλίο, το 1973, των θεατρικών κριτικών του Βάσου Βαρίκα, φαίνονται σήμερα γραμμένα για τις δικές του επιφυλλίδες στο Βήμα (1971-1975). Κείμενα που διασώζουν το κλίμα μιας εποχής: τον ζόφο της δικτατορίας, τις προσδοκίες της Μεταπολίτευσης, τις νεανικές εξεγέρσεις εκείνων των χρόνων, την επέλαση της καταναλωτικής κοινωνίας. Εποχή που σημαδεύει και τη σημερινή, περισσότερο απ’ ό,τι συνήθως φανταζόμαστε. Κείμενα πολυθεματικά, ενός ανθρώπου με πολυδιάστατη παιδεία και πολιτική συνείδηση. Σκέψεις για τη λογοτεχνία, το θέατρο, τον κινηματογράφο. Κείμενα για ανθρώπους που «είχαν κάτι να πουν» – τον Σεφέρη, τον Μπρεχτ, τον Μπεράτη, την Τσίγκου, τον Βιλάρ, τον Χουρμούζη, τον Τσάπλιν, τον Μολιέρο, τον Νερούντα. Κείμενα για διαχρονικούς προβληματισμούς – την πολιτισμική εκπαίδευση, την πολιτική σκέψη, τη σχέση μας με τα βιβλία, τη δικαιοσύνη, την ευθύνη του δημόσιου λόγου, την πρόσβαση στον πολιτισμό. Οι επιφυλλίδες του Κωστή Σκαλιόρα γοητεύουν, προβληματίζουν, συνομιλούν με τον αναγνώστη. Και όπως λέει και ο ίδιος ο συγγραφέας τους –γράφοντας για τον Βαρίκα– «έχοντας εμπιστοσύνη στο ήθος του, […] και σε μια καλλιέργεια που αρδεύει το κείμενό του χωρίς να πλημμυρίζει την επιφάνεια [...] δεν χρειάζεται να συμφωνείς μαζί του για να ωφεληθείς από τα γραφτά του».

"Ο πόλεμος δεν έχει πρόσωπο γυναίκας" της Svetlana Alexievich

H Σβετλάνα Αλεξίεβιτς φωτίζει το στοιχείο της συµµετοχής της Σοβιετικής γυναίκας (Ρωσίδας, Ουκρανής, Λευκορωσίδας, Σιβηριανής κτλ.) στον Β΄ Παγκόσµιο πόλεµο. Πάνω από 500.000 γυναίκες –στην πλειονότητά τους νεαρά κορίτσια, σχεδόν έφηβες– πήραν ενεργό µέρος στον Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεµο και στις πρώτες γραµµές του µετώπου, όχι µόνον ως νοσοκόµες και τραυµατιοφορείς, αλλά και σε αποκλειστικά έως τότε ανδρικές ειδικότητες: πολυβολήτριες, ελεύθεροι σκοπευτές, αεροπόροι, χειρίστριες βαρέων αντιαεροπορικών και πυροβόλων, απλές τυφεκιοφόροι, ασυρµατίστριες ή αντάρτισσες στα µετόπισθεν του εχθρού. Κάποιες από τις γυναίκες αυτές, που επέζησαν κι έφτασαν ως τις µέρες µας, και που η συγγραφέας αναζήτησε σε πόλεις, κωµοπόλεις και αποµακρυσµένα χωριά, αφηγήθηκαν τον δικό τους πόλεµο – και το έκαναν µε τρόπο συγκλονιστικό.
Το βιβλίο αυτό, που ήταν το πρώτο από µια σειρά «βιβλίων των φωνών» που έγραψε η συγγραφέας-δηµοσιογράφος, κυκλοφόρησε σε µια πρώτη εκδοχή το 1985 στη Ρωσία σε 2 εκατοµµύρια αντίτυπα (είχαν προηγηθεί και αποσπασµατικέςδηµοσιεύσεις σε περιοδικά) και µεταφράστηκε σε 35 γλώσσες. Αρκετές από τις ιστορίες του έγιναν η βάση για κινηµατογραφικά και τηλεοπτικά σενάρια. Η αναθεωρηµένη έκδοση του 2002 περιλαµβάνει κοµµάτια που είχαν αφαιρεθεί από τη λογοκρισία, καθώς και υλικό που η ίδια η συγγραφέας δεν είχε τολµήσει εκείνη την εποχή να χρησιµοποιήσει.