"Όταν όλα κρέμονται από μια κλωστή. Εσαεί ατελείωτο ψηφιδωτό" του Γιάννη Κιουρτσάκη

Στήν αὐγή μιᾶς νέας χιλιετίας ὁ κόσμος μας δείχνει ξανά τό τραγικό του πρόσωπο. Κατάρρευση τοῦ «ὑπαρκτοῦ σοσιαλισμοῦ». Δίδυμοι Πύργοι. Παγκόσμια κυριαρχία ἑνός ἀνεξέλεγκτου καπιταλισμοῦ. Οἰκονομικές κρίσεις. Τρομοκρατία. Οἰκολογική καταστροφή…
Πῶς ἔφτασε ἐδῶ ὁ κόσμος πού τόσα ὑποσχόταν; Μήπως οἱ κρίσεις πού μᾶς δέρνουν εἶναι μία καί μοναδική, πού ἀπορρέει ἀπό τήν ὕβρη τοῦ σημερινοῦ ἀνθρώπου, δηλαδή ὅλων μας – μιά κρίση ἀνθρωπολογική; Αὐτό τό ἐρώτημα βασανίζει τόν συγγραφέα, καθώς περιπλανιέται στίς πολιτεῖες τοῦ κόσμου μας, βλέποντας τόν ἄνθρωπο νά μεταλλάσσεται σέ μηχανή, τόν πολίτη σέ καταναλωτή, τόν ταξιδιώτη σέ τουρίστα, τόν μετανάστη σέ πρόσφυγα… Πῶς νά μήν ἀποδυναμώνονται οἱ δημοκρατικές ἀξίες εἰς ὄφελος αὐταρχικῶν καθεστώτων;
Τό ἀνά χεῖρας βιβλίο δέν ὑποστηρίζει κάποια ἰδεολογία οὔτε προτείνει λύσεις. Ὅσα θά διαβάσετε ἐδῶ εἶναι ἕνα ἀτελές ψηφιδωτό κατ᾿ εἰκόνα τοῦ κατακερματισμένου κόσμου μας, γιά τόν ὁποῖο καμία ὁριστική κρίση δέν εἶναι θεμιτή. Τίποτε περισσότερο ἀπό μιά πρόσκληση σέ διάλογο στούς καιρούς τῶν παράλληλων μονολόγων: ἕνα γράμμα πού ὁ συγγραφέας ἀπευθύνει σέ κάθε ἀναγνώστη, περιμένοντας ἀπό ἐκεῖνον νά τό συζητήσει, νά τό κρίνει, νά τό ἀντικρούσει καί προπαντός νά τό ὁλοκληρώσει. Τό ζητούμενο: μιά συλλογική δημιουργία πού ἴσως μᾶς βοηθήσει νά συναισθανθοῦμε βαθύτερα ἀπό ποῦ ἐρχόμαστε, ποῦ βρισκόμαστε καί ποῦ πᾶμε, γιά νά ζήσουμε μιά ζωή πιό ἄξια νά βιωθεῖ.

"Η ζωή στον πλανήτη μας. Η μαρτυρία μου και ένα όραμα για το μέλλον" του David Attenborough

Είµαι 94 χρόνων. Έζησα µια πραγµατικά απίστευτη ζωή. Και µόνο τώρα είµαι σε θέση να εκτιµήσω πραγµατικά πόσο συγκλονιστικά ήταν αυτά που έζησα. Όταν ήµουν νέος, πίστευα ότι περιπλανιόµουν σε έναν άγριο, παρθένο φυσικό κόσµο – αλλά όλο αυτό δεν ήταν παρά µια ψευδαίσθηση. Η τραγωδία του καιρού µας εκτυλίσσεται ολόγυρά µας και µετά βίας µπορούµε να τη διακρίνουµε. Ο πλανήτης µας στερείται την άγρια φύση του και η βιοποικιλότητά του εκφυλίζεται. Υπήρξα µάρτυρας αυτής της παρακµής. Η ζωή στον πλανήτη µας είναι η µαρτυρία µου, αλλά και ένα όραµα για το µέλλον. Το βιβλίο αυτό διηγείται πώς φτάσαµε σε αυτό το σηµείο, ποιο ήταν το µεγαλύτερο λάθος µας και µε ποιον τρόπο –αν δράσουµε άµεσα– µπορούµε να επανορθώσουµε. Ο διάσηµος Βρετανός φυσιοδίφης, ραδιοτηλεοπτικός παραγωγός, σκηνοθέτης, στέλεχος του BBC και συγγραφέας, που γνώρισε διεθνώς επιτυχία µε το οµώνυµο ντοκιµαντέρ, στο βιβλίο αυτό µας λέει πώς µπορούµε, αν το κάνουµε τώρα, να κατεβάσουµε τους διακόπτες, για να µη γίνει ο κόσµος µας όλος ένα τεράστιο Τσέρνοµπιλ. Μοιραζόµαστε τη Γη µε τον φυσικό κόσµο – το πιο αξιοθαύµαστο σύστηµα διατήρησης της ζωής που θα µπορούσε κανείς να φανταστεί, εξελιγµένο µέσα σε δισεκατοµµύρια χρόνια. Ο πλανήτης άρχισε να κλονίζεται τη στιγµή που υποχώρησε η βιοποικιλότητά του – αυτά τα δύο είναι άρρηκτα συνδεδεµένα. Εποµένως, αν θέλουµε να αποκαταστήσουµε τη σταθερότητα στον πλανήτη µας, πρέπει να αποκαταστήσουµε τη βιοποικιλότητά του, το στοιχείο ακριβώς που εµείς οι ίδιοι του στερήσαµε. Είναι η µόνη διέξοδος από αυτή την κρίση, η οποία έχει την υπογραφή µας. Πρέπει να εξασφαλίσουµε το µέλλον της άγριας ζωής στη Γη!

"Ένας άντρας" της Oriana Fallaci

Ένα μουγκρητό οδύνης και οργής υψωνόταν στην πόλη, και αντηχούσε ακατεύναστα, ανυποχώρητα, αφανίζοντας κάθε άλλο θόρυβο, τονίζοντας ρυθμικά το μεγάλο ψέμα. Ζει, ζει, ζει! Μουγκρητό που δεν είχε τίποτε το ανθρώπινο. Δεν υψωνόταν από ανθρώπινα όντα, πλάσματα με δυο χέρια και δυο πόδια και μια δική τους συνείδηση, υψωνόταν από ένα τερατώδες και ασύνετο θεριό, το πλήθος, το χταπόδι που το καταμεσήμερο, καλυμμένο από σφιγμένες γροθιές, στρεβλωμένα πρόσωπα, συσπασμένα στόματα, είχε κατακλύσει την πλατεία Μητροπόλεως, έπειτα είχε απλώσει τα πλοκάμια στους παρακείμενους δρόμους φράζοντάς τους, καταβυθίζοντάς τους με την ανηλεή λάβα που στο ορμητικό της πλημμύρισμα καταπίνει κάθε εμπόδιο, ξεκουφαίνοντάς τους με το ζει, ζει, ζει».
Η Οριάνα Φαλλάτσι, σύντροφος του Αλέκου Παναγούλη τα τελευταία χρόνια της ζωής του, εκδίδει το Ένας άντρας τον Ιούλιο του 1979 στην Ιταλία, τρία χρόνια μετά τον αδόκητο θάνατό του, σε ηλικία 36 ετών. Το βιβλίο γίνεται παγκόσμια επιτυχία και μεταφράζεται σε περισσότερες από είκοσι γλώσσες. «Είχε πεθάνει αυτός που αγαπούσα και είχα ξεκινήσει να γράφω ένα μυθιστόρημα που θα έδινε νόημα στην τραγωδία» γράφει η Φαλλάτσι. Και σε μια συνέντευξή της δηλώνει: «Διαβάζοντας Προπ, είδα πως η ιστορία του Παναγούλη αντιστοιχούσε στη δομή ενός παραμυθιού: η μύηση, η περίοδος της μεγάλης δοκιμασίας, η επιστροφή στο χωριό, η τελευταία πρόκληση, η αποθέωση ή ο θάνατος». Και συμπληρώνει: «Δε λέω ποτέ πως ήταν ήρωας –βεβαίως και ήταν ήρωας, αλλά μου φαίνεται περιοριστικό να το λέω–, ήταν πρώτα απ’ όλα και πάνω απ’ όλα ένας ποιητής, ένας καλλιτέχνης, και ο ηρωισμός του ήταν απόρροια της ποίησής του».

"Συνταγματική θεωρία των θεμελιωδών δικαιωμάτων" της Νέδα Κανελλοπούλου-Μαλούχου

Τα θεµελιώδη δικαιώµατα συνιστούν το µεγάλο επίτευγµα του ευρωπαϊκού συνταγµατικού πολιτισµού και αποτελούν κεντρικό κοινό στοιχείο των πολιτευµάτων του λεγόµενου δυτικού κόσµου. Κατακτήθηκαν σε µια µακρά πορεία ιδεολογικών ζυµώσεων, πολιτικών συγκρούσεων και επώδυνων διεκδικήσεων, µε ορόσηµο τις µεγάλες επαναστάσεις του 18ου αιώνα και µε κινητήρια δύναµη την ανάγκη για προστασία του ανθρώπου από την αυθαιρεσία, τον πόνο και την εξαθλίωση. Παρ’ όλα αυτά, η διασφάλισή τους από τα πολλαπλά, διαρκώς µεταβαλλόµενα και εντεινόµενα επίπεδα κρατικής, διακρατικής, υπερεθνικής µα και ιδιωτικής αυθαιρεσίας δεν είναι δεδοµένη. Η προστασία τους έγκειται στην κατοχύρωσή τους από το δίκαιο, µε πρωταρχικό τον ρόλο του Συντάγµατος. Στο πλαίσιο αυτό, αναδεικνύεται καθοριστικός ο ρόλος της νοµικής θεωρίας, και δη της συνταγµατικής. Όµως, η σύγχρονη θεωρία µοιάζει να εγκλωβίζεται στα επιτεύγµατα του παρελθόντος της και δείχνει να υστερεί στη µάχη για την αποτελεσµατική προστασία των θεµελιωδών δικαιωµάτων στη νέα εποχή. Περισσότερο ίσως από τα άλλα πεδία, η ευαίσθητη ύλη των θεµελιωδών δικαιωµάτων υφίσταται τους κραδασµούς της παγκοσµιοποίησης, των τεχνολογικών αλµάτων, της φθοράς του περιβάλλοντος, αλλά και των διεθνών ανακατατάξεων, των περιφερειακών ολοκληρώσεων και των µεταβολών της εξουσίας που έφερε ο 21ος αιώνας. Ιχνηλατώντας τη συνεχή εξέλιξη των θεµελιωδών δικαιωµάτων σε έναν αδιάκοπα µεταβαλλόµενο κόσµο, όπου διαρκώς διακυβεύεται η συρρίκνωσή τους, το βιβλίο αυτό επιχειρεί µία –ταυτόχρονα θεωρητική και µεταθεωρητική– ανάπτυξη του συνταγµατικού δικαίου των θεµελιωδών δικαιωµάτων. Ευελπιστεί έτσι να συµβάλει στην απαραίτητη µετεξέλιξή τους, προκειµένου να εξακολουθήσουν να εκπληρώνουν τον καθοριστικής σηµασίας ρόλο τους.

"Spillover: Από τα ζώα στον άνθρωπο η επόμενη πανδημία;" του David Quammen

"Εισβάλλουµε σε τροπικά δάση και σε παρθένα τοπία, τα οποία φιλοξενούν πολλά είδη ζώων και φυτών, στον οργανισµό των οποίων κατοικούν άγνωστοι ιοί. Κόβουµε δέντρα. Σκοτώνουµε ζώα ή τα κλείνουµε σε κλουβιά και τα πουλάµε. Καταστρέφουµε τα οικοσυστήµατα και αποµακρύνουµε τους ιούς από τους φυσικούς τους ξενιστές. Όταν συµβεί αυτό, χρειάζονται νέο ξενιστή. Συχνά ο νέος ξενιστής είµαστε εµείς. Η λίστα τέτοιων ιών που εµφανίζονται στον άνθρωπο µοιάζει µε µια ζοφερή τυµπανοκρουσία: Machupo, Βολιβία, 1961· Marburg, Γερµανία, 1967· Ebola, Ζαΐρ και Σουδάν, 1976· HIV, αρχικά στη Νέα Υόρκη και στην Καλιφόρνια, 1981· µια µορφή χανταϊού (τώρα γνωστός ως Sin Nombre), νοτιοδυτικές Ηνωµένες Πολιτείες, 1993· Hendra, Αυστραλία, 1994· γρίπη των πτηνών, Χονγκ Κονγκ, 1997· Nipah, Μαλαισία, 1998· ιός του Δυτικού Νείλου, Νέα Υόρκη, 1999· SARS, Κίνα, 2002-2003· MERS, Σαουδική Αραβία, 2012· πάλι Ebola, Δυτική Αφρική, 2014. Και πολλοί άλλοι. Ο νέος κορονοϊός (nCoV-2019) είναι η τελευταία, ως τώρα, τυµπανοκρουσία. Τι µας περιµένει; Μήπως µια ακόµα χειρότερη φονική πανδηµία από τη νόσο Covid-19; Το spillover είναι ακριβώς αυτή η διαδικασία: το πέρασµα, το άλµα, ενός ιού (ή βακτηρίου ή άλλου µικροοργανισµού) από τα ζώα στον άνθρωπο. Ποιο ζώο άραγε θα µας µολύνει στο µέλλον; Ένα τρωκτικό από τη νότια Κίνα; Ένας πίθηκος από τη Δυτική Αφρική; Μια νυχτερίδα από τη Μαλαισία; Στην εποχή της παγκοσµιοποίησης και των επικοινωνιών, οι µολυσµατικοί παράγοντες ταξιδεύουν εύκολα και γρήγορα – όπως και εµείς. Αυτό που πρέπει να συνειδητοποιήσουµε, λέει ο Quammen, είναι ότι οι πανδηµίες, όπως η Covid-19, δεν οφείλονται στην κακοτυχία µας· δεν µας συµβαίνουν – είναι συνέπεια του υπερπληθυσµού και του τρόπου της ζωής µας. Αριστούργηµα επιστηµονικού ρεπορτάζ, βιβλίο συνταρακτικό και προφητικό, ένα αριστοτεχνικό θρίλερ της πραγµατικής ζωής". Elizabeth Kolbert Επί πέντε χρόνια, ο Quammen ταξίδευε µαζί µε ειδικούς επιστήµονες στα πιο αποµακρυσµένα µέρη του κόσµου: από το Μπανγκλαντές έως τα δάση του Κονγκό και από µια φάρµα αρουραίων στην Κίνα ως το Κοννέτικατ, µιλούσε µε ερευνητές που πασχίζουν να αποκαλύψουν τα µυστήρια της φύσης και των σχέσεων µεταξύ ανθρώπων και ζώων. Καταγράφοντας όσα του είπαν οι ερευνητές µέσα και έξω από τα εργαστήρια υψηλής ασφάλειας, ο Quammen συνέθεσε ένα πολυπρόσωπο βιβλίο µε σκηνικά που εναλλάσσονται και πρωταγωνιστές ανθρώπους και ζώα – µικρά και µεγάλα, άγρια και εξηµερωµένα, οικόσιτα και κατοικίδια.

"Caput mortuum [1392]. Φάρσα αφανισμού" του Μισέλ Φάις

Σηµειώσεις ενός παράδοξου µελετητή του Ευριπίδη; Ένας Δραµατοθεραπευτής αναλαµβάνει ν’ ανακουφίσει τους ήρωες στις Βάκχες; Τραγούδια για την Ήπειρο (αδελφή του Πενθέα); Οντισιόν για έναν ρόλο που δεν υπάρχει;
Στη νουβέλα Caput mortuum [1392], µε τον υπότιτλο Φάρσα αφανισµού, ο Μισέλ Φάις, µε αφορµή τις Βάκχες του Ευριπίδη, µιλάει για τη σαγήνη της βίας, την οικογενειακή αποσύνθεση, την πολιτική αποχαλίνωση, τη σεξουαλική ρευστότητα, τη µεταφυσική κατάπτωση, αλλά και τη µετέπειτα αισθητική και ιδεολογική εργαλειοποίησή τους στη συνείδηση του αναγνώστη και του θεατή ενός τόσο οριακού και αµφίσηµου κειµένου. Ο Φάις κουρδίζει µια κυκλικά διαµελισµένη αφήγηση (αντανάκλαση του διαµελισµένου Πενθέα), εναλλάσσοντας το κωµικό µε το αποτρόπαιο, το οικείο µε το άδηλο, το επινοηµένο µε το αρχετυπικό.
Caput mortuum (mortum/mortem) σηµαίνει νεκρό κεφάλι ή άχρηστα υπολείµµατα οξείδωσης µετάλλων. Πρόκειται για µια ουσία που χρησιµοποιήθηκε τόσο στην αλχηµεία όσο και στη ζωγραφική, ενώ 1392 είναι ο αριθµός των στίχων στην κατάλοιπη τραγωδία του Ευριπίδη, την οποία έγραψε αυτοεξόριστος στην Πέλλα της Μακεδονίας και παραστάθηκε στην Αθήνα (405 π.Χ.) έναν χρόνο µετά τον θάνατό του.
Με αυτό το βιβλίο κλείνει ο κύκλος της αυτοπροσωπογραφίας ενός άλλου· µιας µακράς, άτυπης τετραλογίας: Το µέλι και η στάχτη του Θεού (2002), Ελληνική αϋπνία (2004), Η Ερευνήτρια (2020).