«Κακώς αγόρασα αυτό το τετράδιο, πολύ κακώς. Ωστόσο είναι πια πολύ αργά για να το μετανιώσω, η ζημιά έχει γίνει»: μ’ αυτά τα λόγια ξεκινάει το ημερολόγιό της η Βαλέρια Κοσσάτι, η πρωταγωνίστρια του μυθιστορήματος, μια γυναίκα της μεσαίας τάξης στην Ιταλία της δεκαετίας του ’50.
Λίγο πάνω από τα σαράντα, με δύο μεγάλα παιδιά, έναν σύζυγο αδιάφορο, μια δουλειά σ’ ένα γραφείο, που την κάνει χωρίς ιδιαίτερο πάθος, η Βαλέρια είναι απορροφημένη στον «φυσικό» ρυθμό της καθημερινότητας, καταπιεσμένη, σχεδόν χωρίς να το αντιλαμβάνεται, από τον τριπλό της ρόλο ως συζύγου, μητέρας και εργαζομένης. Μια μέρα, ωστόσο, υπακούοντας σε μια παρόρμηση που ακόμα και η ίδια βρίσκει παράλογη και ανεξήγητη, αγοράζει ένα σημειωματάριο, στο οποίο αρχίζει να σημειώνει μικρά γεγονότα και προβληματισμούς. Γράφοντας σ’ αυτόν τον «απαγορευμένο» χώρο, η Βαλέρια ανακαλύπτει τις υπόγειες συγκρούσεις που συνταράσσουν την ύπαρξή της, τις βασανιστικές φιλοδοξίες, τις κρυφές πίκρες της· δίνει φωνή σε μια εσωτερική ζωή που βρίσκεται εδώ και χρόνια σε λήθαργο, εκφράζει μια δική της ατομικότητα, μια ιδιαίτερη συνείδηση, που της αποκαλύπτεται στις κινήσεις και στις σκέψεις της καθημερινής ζωής.
Το Απαγορευμένο τετράδιo δημοσιεύθηκε αρχικά σε συνέχειες στο περιοδικό La Settimana Incom Illustrata (Δεκέμβριος 1950-Ιούνιος 1951), προτού κυκλοφορήσει σε βιβλίο το 1952. Θεωρείται το αριστούργημα της Ιταλοκουβανής Άλμπα ντε Σέσπεντες, μια μοναδική μαρτυρία μιας ιστορικής εποχής κι ένας φόρος τιμής σε μια προφεμινιστική γενιά, που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στις εξεγέρσεις που ακολούθησαν, μα πάνω απ’ όλα ένα σπουδαίο βιβλίο, που αποκαλύπτει την κατακερματισμένη και διαρκώς μεταβαλλόμενη ταυτότητα της ανθρώπινης ύπαρξης.
Τι κάνει μια αφήγηση ενδιαφέρουσα, ενίοτε και συναρπαστική, αλλά και τι μας λένε κάποια διηγήματα των μεγάλων Ρώσων κλασικών για τον εαυτό μας και για τον κόσμο που μας περιβάλλει; O Τζορτζ Σόντερς, ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους Aμερικανούς πεζογράφους, παραδίδει τα τελευταία είκοσι χρόνια μαθήματα δημιουργικής γραφής στο Syracuse University. Στο Κολυμπώντας στη λιμνούλα υπό βροχήν μοιράζεται μαζί μας κάποιες από αυτές τις παραδόσεις, εμπλουτισμένες από επισημάνσεις και σχόλια φοιτητών του. Τα επτά (σχετικά σύντομα) δοκίμια που συνοδεύουν διηγήματα και νουβέλες των Τσέχοφ, Τουργκένιεφ, Τολστόι και Γκόγκολ αφορούν, προφανώς, όχι μόνον επίδοξους συγγραφείς, αλλά και οποιονδήποτε ενδιαφέρεται για τη λογοτεχνία, και ειδικότερα για το τι είναι αυτό που κάνει τον αναγνώστη να «μην μπορεί να αφήσει από τα χέρια του» ένα βιβλίο.
Στο εισαγωγικό κείμενό του ο Σόντερς γράφει: «Θα εμβαθύνουμε σε επτά μικρογραφίες του κόσμου, με μεγάλη φροντίδα χτισμένες, που οι συγγραφείς τους ήθελαν να απαντούν, έστω και έμμεσα, σε κάποια από τα μεγάλα ερωτήματα τα οποία, ακόμα και αν η εποχή μας δεν τα θεωρεί εξίσου σημαντικά, δεν παύουν ωστόσο να αποτελούν τον σκοπό της τέχνης. Πώς πρέπει να ζούμε; Ποιος είναι ο προορισμός μας επί της γης; Τι είναι σημαντικό και τι όχι; Τι είναι αλήθεια και πώς μπορούμε να ξεχωρίζουμε την αλήθεια από το ψέμα; Πώς μπορούμε να μένουμε αδιάφοροι όταν κάποιοι τα έχουν όλα και κάποιοι άλλοι δεν έχουν τίποτα;».
Εξετάζοντας τα επτά διηγήματα του βιβλίου εξονυχιστικά αλλά και με τρόπο απόλυτα κατανοητό και προσιτό στον αναγνώστη, ο Σόντερς όχι μόνο υποδεικνύει κάποια κλειδιά και μερικές τεχνικές που κάνουν μια αφήγηση πιο ενδιαφέρουσα, αλλά και «εκπαιδεύει» τον αναγνώστη πώς να απολαμβάνει τις κρυφές αρετές της λογοτεχνικής γραφής.
Το Κολυμπώντας στη λιμνούλα υπό βροχήν, πολύτιμο εργαλείο για κάθε φίλο της λογοτεχνίας, φωτίζει καλύτερα τις σχέσεις ανάμεσα στις –ενίοτε όχι προφανείς με την πρώτη ματιά– αρετές ενός έργου μυθοπλασίας και στον αναγνώστη του.
Όλοι µας ερχόµαστε, αργά ή γρήγορα, αντιµέτωποι µε τα ίδια µεγάλα ερωτήµατα: Τι σηµαίνει να είσαι καλός; Πώς βρίσκεις την εσωτερική γαλήνη; Πώς διαχειρίζεσαι το πένθος; Τι είναι πραγµατικά σηµαντικό στη ζωή; Τα καλά νέα είναι ότι τα πιο σοφά µυαλά στην ιστορία της ανθρωπότητας έθεσαν τα ίδια ερωτήµατα (συµπεριλαµβανοµένου και του πώς µπορεί να καταπολεµήσει κανείς το FOMO, το σύνδροµο της εποχής µας). Και δίνουν απαντήσεις. Οι στωικοί µάς διδάσκουν πρωτίστως ότι τα εργαλεία που χρειαζόµαστε για να εφαρµόσουµε την πολύτιµη σοφία τους για τον εαυτό µας τα έχουµε ήδη. Ας ταξιδέψουµε, λοιπόν, στην εποχή τους, που δεν είναι τελικά τόσο πολύ διαφορετική από τη δική µας· µια εποχή βυθισµένη στο χάος, µε πολέµους, επιδηµίες, λοιµούς, προδοσίες, διαφθορά, άγχος, καταχρήσεις και –ναι, ακόµη και από τότε– φόβο για την κλιµατική καταστροφή.
Ας ακούσουµε κι ας προσεγγίσουµε όσο πιο βιωµατικά µπορούµε τα διδάγµατα τριών κορυφαίων στωικών, του Σενέκα, του Επίκτητου και του Μάρκου Αυρήλιου, ώστε να κατακτήσουµε µια ουσιαστική και βαθιά αίσθηση ψυχικής ηρεµίας και αυτοκυριαρχίας.
Το βιβλίο αυτό αποθησαυρίζει την ουσία του έργου του μεγάλου Πέρση ποιητή του 13ου αιώνα και μας καλεί σε μια ουσιαστική συνάντηση μαζί του. Ο Ρουμί μιλάει με εκπληκτική αμεσότητα στον σύγχρονο άνθρωπο, όπως ακριβώς έκανε με τους συγχρόνους του πριν από οκτακόσια χρόνια. Η κοσμοθεωρία του εκφράζεται χωρίς περιστροφές και το πνεύμα του συλλαμβάνει τη ζωή στην ολότητά της, μέσα από παρατηρήσεις για καταστάσεις που ζούμε καθημερινά, χρήσιμες συμβουλές και βαθιά σοφία για ό,τι μας απασχολεί, από ζητήματα της καρδιάς μέχρι την κατανόηση της ανθρώπινης φύσης και την εγκόλπωση της φύσης του θείου.
Είναι, τελικά, ένας μακρύς διαλογισμός για το πώς να ζούμε τη ζωή μας με νόημα, έμπνευση και καλοσύνη, από έναν μεγάλο, εξαιρετικά σύγχρονο ποιητή, παρά τα οκτακόσια χρόνια του, που εξέφρασε ανεπανάληπτα τη σοφία του σούφι.
Ας μη χάσουμε ποτέ την ελπίδα μας για την Αλήθεια! Η ελπίδα είναι η μόνη σου ασφάλεια στο μονοπάτι που διαλέγεις∙ κι ακόμη κι αν αποφασίσεις διόλου να μη βαδίσεις στο μονοπάτι εκείνο, είθε ποτέ να μην εγκαταλείψεις την ελπίδα σου.
Όταν νιώθεις δίχως αιτία χαρά στην καρδιά σου, να ξέρεις ότι κάπου, κάποτε, μπορεί να έχεις δώσει χαρά σε κάποιον. Παρομοίως, αν ξαφνικά νιώσεις λύπη να συννεφιάζει την καρδιά σου, είναι επειδή, σε κάποιο σημείο της ζωής σου, πρέπει να προκάλεσες θλίψη σε κάποιον. Αυτά τα συναισθήματα είναι δώρα από το υπερπέραν που μας επιτρέπουν να μάθουμε πολλά από πολύ λίγα.
Ελπίζω ο αναγνώστης που θα κάνει τον κόπο να εντρυφήσει στο παρόν να νιώσει τον παλμό και τη δόνηση του πλήθους, του οποίου οι διάφορες «ιδεολογικά έμφορτες», ενίοτε μάλιστα ένοπλες, μερίδες συγκρούονταν στα τέλη του 1923 ζητωκραυγάζοντας οι μεν υπέρ της Δημοκρατίας, οι δε υπέρ της Βασιλείας (κάποιοι ακόμη και υπέρ των Σοβιέτ…). Και να αισθανθεί την «εμπύρετη» ένταση των κοινοβουλευτικών διαξιφισμών μεταξύ Βενιζέλου και Παπαναστασίου το 1924… Και να «ακούσει» τον ήχο των πυροβόλων του Κονδύλη, όταν το 1926 έδιναν το τελειωτικό και πολυαίμακτο χτύπημα στα παραστρατιωτικά «Δημοκρατικά Τάγματα», τα οποία μόλις λίγες ημέρες νωρίτερα ο κυνικός στρατηγός είχε χρησιμοποιήσει για να ανατρέψει το καθεστώς του Πάγκαλου. Ή όταν τα ίδια αυτά πυροβόλα συνέτριβαν, το 1935, τον τελευταίο «ένοπλο σπασμό» της ηφαιστειώδους ιδιοσυγκρασίας του Βενιζέλου. Ωστόσο… Ο πρωταρχικός στόχος του πονήματος αυτού δεν είναι αφηγηματικός. Κύρια πρόθεση του γράφοντος είναι να ανασυνθέσει, να αναδείξει και να αναλύσει τη φύση, παράλληλα δε να ερμηνεύσει τη δραματική πορεία, τους διαρκείς τριγμούς, τις επαναλαμβανόμενες εκτροπές, τις πολυειδείς δονήσεις και την επώδυνη κατάληξη αυτής της «πολιτευματικής παρένθεσης» που άνοιξε στις 25 Μαρτίου του 1924 για να κλείσει δραματικά τον Νοέμβριο του 1935...
Θανάσης Διαμαντόπουλος
Οι βλαβερές συνέπειες του πουπουδισμού. Η αρχαία Ελλάδα ή η Αρχαία Ελλάδα; Τι είναι τα pluralia tantum; Ψαγμενιά, ή μήπως απλώς δηθενιά; Οι εβραίοι ή οι Εβραίοι; Ο Ρουσσώ, ο Ρουσώ, ο Ρουσσό ή ο Ρουσό; Αχ, αυτά τα ντουζ! Η βουλευτής, η βουλευτίνα, η βουλεύτρια. Οι ζωές (;) των άλλων. Εμείς πάντως προσέχουμε «τους εαυτούς μας». Νύμφες και νύφες, έννοιες και έγνοιες. Η ελληνοστολή και η αποξύλωση. «Τι να κάνουμε;», ή μήπως «Τι να κάμουμε;». Καμαρομύτηδες και πολυπιθυμημένες. Ο Φίλερις και η Αιμοβόρα, ο Δίκορος και ο Κοπρώνυμος. Ο Πυρρόθριξ, του... ; Τι σημαίνει Τσιμισκής; Ποιοι να ήταν, άραγε, ο Τζούρτζης και ο Σαλισβουρής; Το θρυλικό λεωφορείο «Θων-Θησείον». Ο Χεζοπόταμος και ο Cartier. Η Μάχη των Πυραμίδων και η Μάχη των Χρυσών Πτερνιστήρων. Άλκη Ζέη: In memoriam. Η μιζέρια της ηθογραφίας. Η απαξίωση του Νομπέλ Λογοτεχνίας. Οι συγγραφείς ως μεταφραστές. «Ο δαίμων της ενδεκάτης ώρας» και ο «Πυρετός στο αίμα». Οι δαίμονες ή Οι δαιμονισμένοι του Ντοστογιέφσκι; Κι όμως, ο Ουγκό δεν έγραψε για Άθλιους…
Kείμενα ενός απλού γλωσσομανούς, τα οποία επιχειρούν να θίξουν ζητήματα που άπτονται πεδίων όπως η γλώσσα, η Ιστορία, η μετάφραση, ακόμα και η κίνηση των ιδεών. Κείμενα με οδηγό την αρχή ότι ακόμα και τα πιο ενδιαφέροντα θέματα μπορούν να προσεγγίζονται με παιγνιώδη ή χιουμοριστικό τρόπο.
Αφιέρωμα: Αυγούστα Ευδοκία, Βίος Κυπριανού (μετάφραση: Άννα Γρίβα, επίμετρο: Μάρκος Δενδρινός)
Αναρτήσεις
0 Σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου